Read Ebook: Mga Dakilang Pilipino; o ang kaibigan ng mga nagaaral by Sevilla Jose N

Font size: 10 px 15 px 20 px 25 px 30 px 35 px

Background color: BlackWhiteGrayLight GrayDark GrayDim Gray

Text color: BlackWhiteGrayLight GrayDark GrayDim Gray

Apply/Save settings

Ebook has 1372 lines and 60326 words, and 28 pages

Kawawa~g baya~g malili?t na lin?lupig at gin?gahas? n~g malalak?ng bans?.

A~g daigd?g ay patu~go sa pagunl?d, at buhat niya?~g 1914 na gahasain a~g Belhika, ang malalak?~g Bans? ay nagsasap? at ipinagta~gg?l a~g katwiran n~g malili?t na bayan. Panibago~g kilos sa daigd?g na bu~ga n~g mayama~g diw? n~g dakila~g Wilson sa kaamerikahan.

Si Rah? Lak?n Dul? ay is? sa m~ga lalo~g bant?g na namun? sa Bayan n~g Tund?. Siy? ay is? sa m~ga kasan~ggun? ni Rah? Matand?, si Lak?n Dul? ay siy?~g P?mumu?n n~g panah?~g sin? Legaspi ay duma?~g sa ati~g luns?d, niya?~g ta?~g 1571. Na~g sumapit si Legaspi sa ati~g Lupa?n at lumuns?d sa Tund? ay n?tagpu?n niy?~g dito'y naghahar? a~g kapayapaan, nam?mayan? a~g matatalino~g m~ga bat?s, at may matit?bay na mu?g na pana~gg?l sa ma~gags?sisalakay.

Kin?kilala~g Har? rito si Lak?n Dul? n~g m~ga kanugn?g na lupa?n, at a~g kaniy?~g na~gas?sakupan ay bum?bayad sa kany? n~g bu?s at lag?~g tap?t sa kany?, mag?~g sa kapayapa?n at mag?~g sa digm?. A~g m~ga sasaky?~g ins?k at Hap?n na duma?~g dito ay pawa~g nagb?bayad n~g buw?s kay Lak?n Dul?, bago lumuns?d at ma~galakal sa tagarito.

Kinilala rin nam?n ni Legaspi a~g kapa~gyarihan ni Lak?n Dul? at gumaw? sil? n~g Sa~gusapan at pagkar?n n~g il?~g panah?n si Lak?n Dul? ay nag?~g kakamp? n~g Espa?a. Tumulo~g si Lak?n Dul? sa pagt?tatag dito n~g m~ga t?hanan n~g m~ga kastil? at pagkara?n n~g il?~g panah?n siy? at a~g kany?~g m~ga an?k ay napabiny?g na lah?t. A~g pa~gala~g iginawad kay Lak?n Dul? ay Carlos.

Niya?~g ta?~g 1574 na a~g lupa?~g it? ay salakayin ni Lima?~g, is?~g ins?k na tulis?~g dagat, a~g Rah?~g it? at a~g kanya~g m~ga an?k ay nakilaba~g kakamp? n~g m~ga kastil? sa m~ga ins?k na nagsisalakay. Napauro~g sin? Lima?~g n~g m~ga kamp?n n~g Rah? Lak?n Dul? at a~g m~ga it? ay nagtatag n~g kanil?~g kaharian sa Pa~ggasin?n at do?'y pin?gusig sil? n~g hukb? ni Lak?n Dul? ha~gg?n~g n?patay?n sil? n~g kay rami~g alag?d at n?itaboy sil? sa lab?s n~g m~ga lupa?~g sakop n~g Rah?~g Tagalog na it? na nagpakita n~g gay?n na lama~g tapa~g.

Si Lak?n Dul? ay nagkaro?n n~g tatl?~g an?k na lalaki at siy? at a~g kany?~g m~ga an?k sa kapanahunan ni Lavezares niya?~g 1572 ha~gg?~g 1575 ay patuloy sil?~g nagi~g kat?katul?~g sa pagpapalaganap n~g kakristianuhan sa Kagay?n, Kamarines, at Zambales; a~g kany?~g ap?~g si Makapag?l ay is? sa lumit?w sa tan?n niya~g m~ga kamaganak. Si Makapag?l sa kany?~g kat?patan sa Espa?a ay ginaw?~g <> at pagkatapos no?n ay nagi~g Heneral siya sa Apalit, Arayat at m~ga kabundukan n~g Zambales.

Na~g magk?al?t a~g m~ga kapampa~gan at m~ga pa~ggasin?n ay d? naapul?, samantala~g hind? namagitan si Makapag?l; at na~g mul?~g sumalakay a~g m~ga ins?k sa kapanahunan ni Heneral Figueroa ay hini~g? a~g tulo~g ni Heneral Makapag?l at it? a~g humaw? sa nagsisisalakay.

Sa pagkilala sa dakila~g tulo~g ni Heneral Makapag?l sa Espa?a ay sil?'y tinimaw? n~g m~ga kastil? sa an? ma~g bayarin sa P?mahala?n at a~g lah?t n~g kany?~g kamaganakan ay gay?n din. It?'y namarati ha~gg?~g sumapit a~g ta?~g 1883.

Si Rah? Lak?n Dul? ay is? sa m~ga lalo~g kilala~g har? sa kapanahuna~g ya?n n~g ati~g kasaysayan. Nag?~g kakamp? siy? n~g m~ga kastil? sa pagk?'t naniwal? siy?~g a~g m~ga kastil? ay magigi~g tapat sa k?sunduan at pa~gak?. Tumulo~g siy? sa pagsalas? sa nagsisalakay na m~ga nagn?nasa~g maghar? rito at sakupin a~g kany?~g a~gk?n; at lag? siy?~g tumulo~g sa pagapul? n~g m~ga himagsikan, sapagk?'t in?akal? niy?~g a~g gay?n ay nagguguh? lam?~g n~g kapayapa?n n~g kany?~g m~ga sakop.

Ku~g a~g m~ga kastil? ay hind? tumup?d sa pa~gak? at sumir? sa sa~gusapan, ay hind? kasalanan ni Lak?n-Dul?; kasalanan n~g kasakiman na n?aayos sa s?mulain ni Bism?rk na a~g malili?t ay talaga~g k?kanin n~g malalak?.

Samantala~g hind? naghahar? a~g pagkakapant?ypant?y n~g m~ga tao sa har?p n~g katuwiran at a~g kawagas?n ay is?~g kabaita~g n?susulat lam?~g at d? gin?gampan?n n~g lah?t at bawa't is?, talag?~g a~g kapa~ganiban sa m~ga mali?t na Bans? ay lagi~g nakabal?.

It? ang dakila~g g?wain n~g m~ga tao n~g Daigdigan.

It? a~g simulai~g nasa~g pairalin n~g dakilai~g Wilson na~g siya'y mamagitan sa nagiinap?y na digmaan sa Europa.

An? a~g malay natin ku~g ya?n din a~g ma~gi~g matibay na s?ligan n~g gan?p nat?~g kasarinl?n.

Laki~g kapabayaan at kapabaya?~g lubh?~g pumipinsal? sa ati~g pagkabans?~g lin?~g a~g pa~gyayari~g a~g ati~g m~ga dakil?~g tao ay n?lib?~g sa lim?t at wal?~g nagukol kahit na hapy?w man lama~g na pagbabalit? sa kanil?~g m~ga kabantugan. A~g limba~gan ay is?~g dakil?~g biyay? sa katauhan, sa pagka't t?nay na mabisa~g katulo~g sa pagl?laganap n~g m~ga mith?~g bu~ga n~g m~ga kisl?p n~g diw? n~g tao ~guni't katak?tak? mand?n na a~g k?unaunaha~g manlilimb?g dito s? Kapulu?n ay hind? naka pagpapamana sa atin n~g hal?w man lama~g n~g kany?~g buhay, subal?'t gaya n~g a~g m~ga dakil?~g pa~gyayari ay nagiiwan n~g m~ga dakil?~g bak?s gayon a~g na~gyari sa ati~g kababaya~g it? na pinag?ukulan ~gayon nit?~g maigs?~g ?lat.

A~g limbagan ay is?~g dakila~g biyay? sa katauhan, biyaya~g mabisa~g katulo~g sa paglalaganap n~g m~ga kaha~gaha~g?~g kisl?p n~g diw? na higit sa dagidab na sumasakaalaman n~g lah?t at napapanatili at nag?gamit at sunodsunoran sa kapakan?n n~g katauhan.

Ku~g a~g limbagan ay is?~g tunay na biyay? sa katauhan, d?sapal? ay karapatdapat na pagpugayan at handug?n n~g is?~g gan?p na pagturi~g a~g m~ga ta?~g na~g?katulo~g sa pagpapalaganap niya?n. Si Tom?s Pinpin, sa ~gayon sa m~ga kasulata~g am?~g n?suys?y ay siy?~g k?unaunaha~g Tagalog na naglaganap n~g limbagan sa dako~g it? n~g daigdigan.

Kilal? at nahihigi~gan na siy?'y is?~g Tagalog at k?unaunaha~g manlilimb?g dito sa Filipinas at Tagalog na may d?wa~g lin?~g sa itin?t?mpal?k n~g k?unaunah?~g akl?t na <> subali't hind? n?kikilala gaya n~g malao~g d? n?balitaan a~g kany?~g pa~galan, sa pagk?'t wal?~g nagukol sa kany? n~g is?~g karapat dapat na gunit?.

A~g ganit?~g m~ga kapabayaan ay d? dapat mamarati, sa pagk?'t lubha~g p?p?nsal? sa ati~g pagkabans?g kasalukuya~g tin?tawaran at ayaw kilalanin.

N~guni't sino si Pinpin? Kailan siy? ipina~ganak? Saang bayan siy? Sumibol?

M~ga tano~g na d? matug?n n~g tiyakan at wal?~g m~ga kasulatan matur?l yayama~g a~g karamihan n~g m?pagsas?~ggunia~g t?laan sa m~ga Simbahan ay nalipol at na wald?s n~g ati~g m~ga himagsikan. Hind? m?aari~g malimutan, hind? dapat malimutan a~g m~ga dakila~g gaw? n~g m~ga lal? pa~g dakila~g tao na gaya ni Pinpin. Sa kany?~g akl?t ay mat?tiy?k a~g kany?~g sikh?y na tayo'y m?kawatas n~g na~gamiminun? sa atin at n~g sa gay?~g para?n ay tah?s nati~g m?kilala a~g kanil?~g ur?, kara~galan at diw? dahil?n it?~g sukat na, up?~g si Pinpin ay m?kint?l sa pus? n~g tan?~g pilipino at magsikap na siy?'y m?kilala at pag-a?ralan. Uman?'y tubo~g Abukay, sak?p n~g lalawiga~g Bataan niya?~g lalawigan pinak?pamuhayam ha~gg?~g sa huli~g sandal? n~g ati~g dakila~g Balagt?s; niya?~g lalawiga~g sinibulan n~g is?~g utak na hina~gaan n~g Daigdig na ha~gga~g sa kamatayan ay pawa~g kara~galan sa kany?~g buhay a~g idinudulot sa kany?~g sarili~g lup?, n~g kagala~g-gala~g na Arellano.

Sa~gayon sa is?~g akl?t na kany?~g sinulat, si Tom?s Pinpin ay tao~g Bataan, d?tapuwa't d? matur?l na~g tiyakan ku~g al?~g bayan sa Bataan a~g kanya~g kin?kitaan n~g una~g liwanag; kapabayaan n~g ati~g m~ga pa~ganay na sanh? ~gay?n n~g kapinsala?~g it?, bag? ma~g d? ?il?n a~g nags?sabi~g a~g kababaya~g it? ay tub? sa bayan n~g Abukay.

Talag?~g a~g m~ga dakila~g tao ay pinagaagaw?n n~g m~ga bayan, gaya halimbaw? n~g na~gyayari sa ati~g Balagt?s, na an?~g m~ga tag? Udy?~g ay an?k it? n~g baya~g ya?n, baga m?~g a~g m~ga kasulat?~g n?tunt?n n~g masipag na m?nunuys?y na si G. Hermenegildo Cruz ay tum?tiy?k na a~g ati~g Makat? ay tub? sa Pa~ginay, sakop n~g Bigaa, Bulak?n.

Saan ma~g bayan sumil?~g si Pinpin, ay nakas?siy? na sa amin a~g matiy?k na siya'y is?~g Tagalog at siy?~g k?unaunaha~g manunulat na naghand?g n~g is?~g mahalag?~g akl?t n~g sini~g, sa kapakinaba~gan n~g kany?~g m~ga kalahi.

Uta~g sa masikap na m?nunulat na si G. Manuel Artigas, a~g muli~g pagk?limb?g n~g <> sa kany?~g <> at do?n ay mab?bak?s n~g m~ga mairugin sa m~ga kabantugan n~g ati~g m~ga kababayan a~g m~ga mahahalag?~g aral n~g ati~g Pinpin sa kany?~g mahalag? at pan~ganay na akl?t na may gay?~g uri na kabantugan n~g p?nitika~g Tagalog.

Sa kany?~g pagkamanlilimb?g ay natitiy?k na siy? ay nag?~g is?~g matap?t na aral?n ni Par? S. Jos?, at sa is?~g maigs?~g bugs? n~g panah?~g ikinatatag d?to n~g limbagan ay nak?paghand?g ag?d n~g mayama~g bu~ga n~g kany?~g diw?. Niya?~g 1610 na limbagin a~g kany?~g aklat ay nagtam?, n~g malug?d na papuri ni Pari Roque Barrionuevo sa kany?~g mu~gkahi up?~g bigy?~g pahintulot at sa il?~g katag? ay kalakip it?~g: <>

Siya a~g nagi~g Patnugot n~g un?~g limbagan dito sa Pilipinas magbuhat niya?~g ta?~g 1610 gaya n~g m?tatalunt?n sa <> at a~g ganit?~g tu~gkulin ay ginampanan niy? han~g?~g sumapit a~g ta?~g 1630, at na~g lumipas a~g il?~g panahon ay lumipat siy? sa Limbagan n~g m~ga Pari~g Hesuitas niya?~g 1637 ha~gga~g 1639.

Si Tom?s Pinp?n n~g? sa~gayon sa m~ga n?tatalunt?~g balit? ay siy?~g matand?~g kapatid n~g ati~g m~ga manlilimb?g na d? nagaksay? n~g panah?n at nagi~g s?ligan a~g katiyaga?n ha~gg?~g sa mag?~g is?~g dalubhasa~g tagapagpanuto n~g kany?~g m~ga kapanah?n gaya n~g m?kikita sa katag?~g ami~g s?sipiin dito sa kapakinaba~gan n~g ami~g m~ga mambabasa: <>

Mahalaga~g aral na magagaw?~g is?~g mainam na s?ligan up?~g sapitin a~g alin m?~g matata?s na indayog n~g p?~garap?n.

At it?~g sumusun?d; <>.

Ku~g saan mapagkikita~g sa kany?~g ban?l na pananampalataya ay d? niya naligtaan a~g m~ga kalah? na d? makinaba~g n~g biyay? no?n.

Ku~g a~g na~g?una sa atin ay nagsikap na magpamana sa m~ga sumisib?l n~g bahagy? man lama~g ulat tu~gk?l dito sana'y n?pagaralan natin gay?n a~g m~ga dakila~g halimbaw? sa ati~g kapakinaba~gan.

Ku~g is?~g araw ay makasapit ka giliw na mambabasa sa Liwasa~g Cervantes at do?n ay makita mo a~g is?~g bantayog ay masd?n mo si Pinp?n na nakapak? a~g mat? sa lup? at tila may mahalag?~g bagay na in?aninag; in?ap? niya marahil ku~g a~g nagi~g bu~ga n~g limbagan sa kany?~g tinubua~g lup? ay nag?~g is?~g biyay? ? naghat?d sa kapa~ganyaya?n. N?lalam?n niy?~g a~g limbagan ay is?~g mabilis na pakp?k n~g diw? up?~g a~g bu~ga n~g kanil?~g m~ga likh? ay magtawira~g wal?~g pa~ganib sa malalawak na karagatan n~g daigdigan, n?lalaman niy?~g a~g limbagan ay is?~g mabut?~g para?n up?~g a~g lah?t n~g m~ga pa~gyayari ay huw?g m?liblib sa ma~g?gs?sisibol na ?apuhin, at it? a~g kany?~g ginaw? ku~g kay? kahit hapy?w, ay siya'y ati~g n?babalita?n ~gay?n. N~guni't d? dapat m?kail? sa atin a~g pa~gyayari~g a~g limbagan ay isa~g mabisa~g katulo~g sa paninira~g puri.

Nariy?n a~g isa~g tao~g nagpag?l sa kapakinaba~gan n~g kany?~g baya~g tinubuan.

Hindi ma?ari~g sumulat n~g ukol sa p?nitika~g Tagalog na~g d? b?ba~ggit?n a~g pa~galan n~g dakila~g Makat? n~g Wika~g Tagalog, n~g Har? n~g m~ga ma~ga?wit, na si Francisco Baltazar.

A~g maykath? n~g <> ay is? sa m~ga n?pil? at namuk?d na hig?t sa is?~g mani~gn?~g na tal? at karap?tdapat na m?papili~g kina Goethe, Virgilio, Dante Aligieri na pin?pigi~g n~g m~ga <> sa kany?~g dula~g, na d? nad?daluh?n nino m?n kund? n~g m~ga tunay na diw? lamang n~g m~ga lah?.

Si G. Hermenegildo H. Cruz ay nagukol sa kany? n~g is?~g mahalag?~g akl?t na k?tataluntun?n n~g kany?ng m~ga l?lo~g lihim na pina~gda?nan at b?hay. Si G. Epifanio de los Santos Crist?bal sa pagsas?lin n~g kany?~g <> sa wika~g kastil? ay naninop n~g bo?~g pan?tik?~g Tagalog magbuhat n~g 1593 ha~gg?~g 1886, up?ng sa gitn? n~g masay?~g halamanan n~g p?nitik?~g Tagalog ay pagitawin siy?ng is?~g maba~g? at kaha~gaha~ga~g bul?kl?k no?n na a~g samy? ay wal?~g pagkapawi.

Sa p?nit?k?~g Tagalog ~g? ay si Balagt?s a~g dakilang ta~gl?w at sa m~ga tilams?k n~g kany?~g liw?nag ay sukat mabu? a~g lalo~g maririkit na kathain. Siy?'y ipina~gan?k niya?~g ika 2 n~g Abril n~g ta?~g 1788.

An?k palibhas? n~g m~ga tunay na Tagalog, si G. Juan Balagtas at Juana Cruz, at kumita n~g una~g liwanag sa m~ga lupa?~g Tagalog. Sa Pa~ginay, Bulak?n, a~g si~g?w dito na lum?likh? n~g m~ga t?lain ay gumisi~g sa kany?~g diwa~g sila~ganin na umawit tuwi na; ~guni't is?ng pag?awit na nagbabadh? n~g m~ga dakil? at lagi~g kapanah?~g m~ga aral, gaya n~g sabi ni G. Lope K. Santos, na a~g kany?ng m~ga katag? sa <> ay is?~g ebanhelyo sa m~ga a~gk?~g Tagalog na nan?nir?han sa m~ga tag?~g nayon nit?~g Kapulu?n. A~g <> ay inawit, binasa, pinaki~ggan, at tin?nda?n, ?nul?tulit na tand?an at awitin n~g na~gak?ri~g?g na d? maruno~g bumasa, up?ng mat?nda?n at tuw? na'y tal?ntunin at paganihan ang kany?~g mayama~g diw? n~g ikapapanuto at ikapagigi~g mapalad n~g madl?.

An? Mariano Ponce, si Balagt?s ay <>, at an? Dr. Jos? Rizal, na~g tukuyin a~g kany?~g wal?~g kam?taya~g awit: <>.

Nagaral si Balagt?s gaya n~g lah?t n~g m~ga tub? rito sa atin n~g m~ga una~g dako, sa <>, <>, <> at <>, m~ga akl?t na gin?gamit sa m~ga unang bugs? n~g pagaaral na~g kany?ng kapanahunan.

An?k dukh? palibhas? at iniwi sa duyan n~g kar?lita?n, ay d? nagaw?~g lina~gin na~g gaya n~g kany?ng hilig a~g sarili~g mun? at napilita~g a~g lak?s niy? ay ilako~g ag?d, at yama~g wala~g an? ma~g kata~gia~g g?wain na mapagukulan sa pag~gagd?g buhay, ay minabuti~g m?sok na alil? sa is?~g maganak sa Bayan n~g Tund?, m?lap?t l?ma~g sa kamaynil?an na ku~g sa?n nin?nasa~g tuklas?n a~g m~ga una~g balit? n~g karunu~gan. Buk?l palibh?s? ang kabaitan at pagk?mas?nurin, biyay? na ikinapata~g? tuw? na n~g m~ga sal?t sa ginhawa, ay kin?lugdan siy? n~g kany?~g m~ga pa~gino?n, at siy? kinali~ga~g tulad sa an?k na tunay. Pin?pa~garal siy? sa P?aral?~g San Jos?, at do?'y kin?pansin?n siy? n~g is?~g sib?l na kata~gian sa pagtul? at is?~g d? karaniwa~g talino na ikin?mah?l sa kany? n~g m~ga Gur? ro?n.

Niya?~g 1835, ay nanahanan siy? sa Pandakan, at binat? siya palibhas?, ay linigal?g ang kany?~g pus? n~g himal?~g gand? ni M. A. R. is?~g magand?~g dalaga~g Tagalog na kinabalisahan n~g tan?~g binata~g kapanah?n.

Dayo siy? palibhas? sa baya~g Pandakan, ay pina~gimbuluhan siy? n~g m~ga binata~g binihag din n~g kagandahan ni Mar?a, at a~g m~ga kabasa~g?l ay lumikh? n~g m~ga pakan? na kany?~g ik?papahamak han~g?~g siy?'y m?sadl?k sa dil?m n~g is?~g kakil?kilabot na b?languan.

Sa palih?~g it? n~g hirap, na ku~g sa?n lin?likh? a~g m~ga dakila~g k?lolwa, ay dito binu? a~g wal?~g kamataya~g <>, tulad kay Victor Hugo n~g Francia na sa kadilim?n n~g is?~g bilan~gguan sa Bruselas kinath? a~g isa sa kany?~g m~ga dakila~g akl?t na pinamat?~g <>

Na~g tamuh?n niy? a~g lay? ay nanahanan siy?~g mul? sa makasaysaya~g bayan n~g Tund?, at dito ay nakilala niy? a~g is?~g babai~g gur? sa sini~g n~g pagtul?, si ali~g Mandi~g at a~g balitan Hus?n Sisiw na lub?s mas?sabi~g siy? niy?~g una~g pinagpara~g?lanan n~g kanya~g kinath?~g awit bago limbag?n.

Sa atas n~g likas na pagn?nasa~g tumukl?s n~g kaligayahan sa silo~g n~g ib?~g la~git ay tinaw?d niy? a~g luok n~g Maynil? at nanirahan siy? sa Bala~g? at n?sok na tagasulat sa Hukuman, at sa m~ga pist? n~g bayan sa m~ga n?pabant?g siy?~g lubh? sa kany?~g m~ga maririkit na <> na siy?~g ta~gi~g liba~gan n~g m~ga panah?~g ya?n.

Niya?~g 1842 ay lumipat siy? sa bayan n~g Udy?~g at dito tinama?n n~g kany?~g malas a~g is?~g babai~g pumukaw na mul? n~g kany?~g pus? si ali~g Juana Tiom~gbe~g, is?~g maharlik?~g babai na n?bihag n~g kany?~g sinumpa?n n~g is?~g wag?s, dalisay at d? magm?maliw na pagibig.

An?~g kany?~g m~ga an?k na nab?buhay pa ha~gga ~gayon na dinalaw ko~g sady? upa~g makilala, ay n?ririn?g, nil?, umano, sa kanila~g tatay ku~g nan?nibugh? a~g kanila~g nanay, na a~g M. A. R. sa <> ay hindi Mar?a Asunci?n Rivera, na lubha~g pum?pukaw n~g kaligalig?n ni ali~g Juana, kund? Mar?a Ana Ramos. Ku~g sa?n mapagk?kita~g a~g Makat? ni Laura ay n?tututo ri~g mama~gk? sa dalaw?~g ilog.

Si Francisco Balagt?s, ay nag?~g magino? sa bayan n~g Udy?~g, at siy?'y nagtagl?y n~g m~ga katu~gkula~g <> at <>.

Share on: WhatsApp @Hash Facebook Tweet